शिवनेरी किल्ल्याची माहिती मराठी: शिवनेरी गड म्हणजे मराठा साम्राज्याचा महान राजा छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म झाला. हा किल्ला महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक किल्ल्यांपैकी एक आहे. शिवनेरी किल्ला हा भारताच्या पुणे जिल्ह्यात जुन्नर जवळ 17 व्या शतकातील लष्करी किल्ला आहे. हा किल्ला यादवंनी 17 व्या शतकात नाणेघाट डोंगरावर सुमारे 3500 फूट उंचीवर बांधला होता.
शिवनेरी किल्ला पुण्यापासून सुमारे 105 कि.मी. अंतरावर आहे. शिवनेरी किल्ला 300 मीटर उंच टेकडीवर वसलेला आहे, तुम्हाला पाहण्यासाठी सात वेशी ओलांडाव्या लागतात. त्यावेळी या किल्ल्याची सुरक्षा किती चांगली होती हे या किल्ल्याच्या वेशी दर्शवितात. शिवनेरी किल्ल्याचे सर्वात विशेष आकर्षण म्हणजे शिवाजी महाराजांची त्यांच्या आई सोबत असलेली मूर्ती. छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म शिवनेरी किल्ल्यातच झाला, ज्यांनी नंतर इतिहासाच्या पानांत आपले नाव नोंदवले.
शिवनेरी किल्ला चारी बाजूने उताराने वेढला गेला असून हा उतारा येथे येणाऱ्या पर्यटकांना आकर्षित करतो. शिवनेरी किल्ल्याचा आकार आकर्षक दिसणार्‍या शिव-पिंडाप्रमाणे दिसत आहे. पुणे जुन्नर नगरात प्रवेश करताच शिवनेरी किल्ला दिसू लागतो. शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्यासाठी व या किल्ल्याचे सौंदर्य पाहण्यासाठी पर्यटक दुरवरुन येतात. जेव्हा तुम्ही पुण्याला भेटायला येता तेव्हा शिवनेरी किल्ल्यावर जायला विसरू नका.
शिवनेरी किल्ल्याची माहिती मराठी | Shivneri Fort Information in Marathi
Table of Contents
शिवनेरी किल्ल्याचे थोडक्यात वर्णन
| स्थान | जुन्नर, पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र राज्य (भारत) |
| स्थापना | 17 व्या शतकाची |
| बांधकाम | यादव यांनी बांधलेले |
| वास्तुकला | आर्किटेक्चर हिल आर्ट |
| स्मारक | स्मारक इमारत |
| नियंत्रक | मराठा साम्राज्य नियंत्रित ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी, भारत सरकार |
शिवनेरी किल्ल्याचा इतिहास
जुन्नर म्हणजे जर्ना नगर. हा प्राचीन भारतातील सर्वात जुन्या शहरांपैकी एक आहे जेथे शाक राजवटीचे राज्य होते. जुन्नरच्या सभोवतालच्या डोंगरावर 100 हून अधिक लेण्या आहेत, त्यातील एक शिवनेरी किल्ला आहे. ज्या डोंगरावर हा किल्ला बांधला गेला आहे त्या डोंगराला खूप मोठ्या खाडीने संरक्षित केले आहे आणि म्हणूनच हा किल्ला बांधण्यासाठी सर्वात योग्य जागा होती.
येथे 64 लेण्या आणि आठ शिलालेख सापडले आहेत. शिवनेरी किल्ल्यावर शिलाहार, सातवाहन, बहामनी, यादव आणि नंतर मुघल साम्राज्य अशा अनेक राज्यकर्त्यांनी राज्य केले. शिवाजी महाराजांचे आजोबा मालोजी भोसले आणि 1599 मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांचे वडील शाहजी राजा यांना किल्ला बांधण्यात आला.
1995 मध्ये शिवनेरीचा किल्ला आणि त्याभोवतालचा परिसर मालोजीराजे भोसलेच्या ताब्यात होता. या किल्ल्यावर शिवाजी महाराजांचा जन्म 19 फेब्रुवारी 1630 रोजी झाला होता, पण 1632 मध्ये शिवाजी महाराज आणि त्यांची आई यांनी हा किल्ला सोडला. यानंतर 1637 मध्ये हा किल्ला मोगलांच्या ताब्यात आला. 1673 च्या काळात शिवाजी महाराजांनी गड जिंकण्याचा प्रयत्न केला पण तो अपयशी ठरला. 40 वर्षानंतर हा किल्ला शाहू महाराजांच्या ताब्यात 1716 मध्ये मराठा साम्राज्याच्या ताब्यात आला आणि त्यांनी पेशव्यांच्या ताब्यात दिले.
शिवनेरी किल्याची रचना
शिवनेरी किल्ला एक टेकडी किल्ला आहे जो त्रिकोणी संरचनेचा आहे. गडाचे प्रवेशद्वार दक्षिण-पश्चिमेस आहे. शिवनेरी किल्ल्याभोवती चिखलची भिंत बांधली गेली आहे. या आकर्षक किल्ल्याच्या आतील भागात मुख्य इमारती म्हणजे प्रार्थना हॉल, थडगे आणि मशिदी. असे म्हणतात की गडाच्या आतील दिशेला एक दरवाजा आहे. किल्ले संकुलाच्या मध्यभागी पाण्याचा तलाव आहे ज्याला ‘बदामी तलाव’ म्हणून ओळखले जाते. शिवनेरी किल्ल्यात गंगा आणि यमुना असे दोन धबधबे आहेत जे पर्यटकांमध्ये लोकप्रिय आहेत.
अजून वाचा: रायगड किल्ल्याची माहिती
छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान
शहाजी राजे विजापूरचा सुलतान आदिल शाह याच्या सैन्यात एक सेनापती होते. सतत झालेल्या युद्धामुळे शहाजी राजे यांना त्यावेळी गर्भवती असलेल्या पत्नी जिजाबाईच्या सुरक्षेची चिंता होती. म्हणून त्यांना वाटले की शिवनेरी किल्ला त्यांच्यासाठी सर्वोत्तम स्थान असेल.
हे एक मजबूत बांधले गेलेले गड आहे, किल्ल्यात प्रवेश करण्यापूर्वी सात दरवाजे ओलांडणे आवश्यक आहे. गडाचे शत्रूपासून संरक्षण करण्यासाठी किल्ल्याची सीमा भिंत अत्यंत उंच होती.
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म 19 फेब्रुवारी 1630 रोजी किल्ल्यात झाला आणि त्यांचे बालपण इथेच त्यांनी घालवले.
या किल्ल्यात त्यांना महान राजाचे गुण आणि साम्राज्य निर्माण करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या धोरणे शिकल्या. आई जिजाबाईंच्या शिकवणीचा त्यांच्यावर खूप प्रभाव होता. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या उपस्थितीने शिवनेरी हे पवित्र स्थान बनले.पण छत्रपती शिवाजी महाराजांना हा किल्ला सोडावा लागला आणि ते 1637 मध्ये मुघलांच्या ताब्यात गेला.
बादामी तलावच्या दक्षिणेस तरूण शिवाजी आणि त्याची आई जिजाबाई यांची मूर्ती तुम्हाला दिसते. किल्ल्याच्या मध्यभागी हा पाण्याचे तलाव आहे, आणि किल्ल्यात पाण्याचे दोन झरे आहेत त्यांना गंगा जमुना म्हणतात आणि या झऱ्यांचे पाणी पिण्यायोग्य आहे.
अजून वाचा: शिवाजी महाराज मराठी माहिती
शिवनेरी किल्ल्यावर कसे पोहोचाल
पुणे हे प्रमुख स्थान आहे, येथून शिवनेरी किल्ल्यावर जाता येते.
रस्त्या मार्गे: पुणे शहर ते शिवनेरी हे अंतर सुमारे 95 किमी आहे. पुणे आणि भारतातील मुंबई, हैदराबाद, कोल्हापूर आणि गोवा या विविध शहरांमध्ये एसटी आणि खाजगी सेवा नियमितपणे चालू असतात. जुन्नरच्या मार्गावरून एक बस जाऊ शकते. पुण्यातून किल्ल्यापर्यंत टॅक्सी किंवा अन्य भाड्याने वाहने घेता येतात.
रेल्वेमार्गाने: पुणे रेल्वे स्टेशन शिवनेरी जवळचे स्टेशन आहे. पुणे, मुंबई, हैदराबाद, बेंगळुरू, चेन्नई, दिल्ली आणि अनेक शहरांशी रेल्वेने जोडलेले आहे. गडावर जाण्यासाठी आपण स्टेशनवरून बस किंवा टॅक्सी पकडू शकता
विमानाने: पुणे-लोहेगाव विमानतळ शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी सर्वात जवळचे विमानतळ आहे.
शिवनेरी किल्ल्यावर किती प्रवेश शुल्क आकारले जाते
शिवनेरी किल्ल्यामध्ये प्रवेश शुल्क नाही, पर्यटकांसाठी ही पर्यटन स्थाने पूर्णपणे विनामूल्य आहेत.
शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी उत्तम वेळ
ऑक्टोबर ते मार्च हा शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्याचा उत्तम काळ आहे, जो पर्यटनाच्या दृष्टीने सर्वोत्तम आहे.
शिवनेरी मधील आकर्षणे – शिवनेरी किल्ल्यातील प्रसिद्ध ठिकाणे
शिवनेरीमध्ये बरीच मौल्यवान ठिकाणे पाहायला मिळतात शिवनेरीला एकूण 7 दरवाजे, महा दरवाजा, पीर दरवाजा, फाटक दरवाजा, हटी दरवाजा, परगंचना दरवाजा, कुलबख्त दरवाजा आणि शिपाई दरवाजा आहेत.
- जन्म-घर: छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म ज्या घरी झाला त्या घराचे अलीकडे पुनर्स्थापित केले गेले आहे.
- पुतळे: किल्ल्याच्या दक्षिण टोकाला जिजाबाई व छोट्या शिवाजीचे पुतळे आहेत.
- शिवाई मंदिर: छत्रपती शिवाजी महाराजांचे नाव शिवाई देवीच्या नावावरून शिवाजी असे ठेवले गेले.
- बदामी तलाव: गडाच्या उत्तर दिशेला बदामी तलाव नावाचा तलाव आहे.
- प्राचीन लेणी: गडाजवळ काही भूमिगत बौद्ध लेण्याही आहेत.
- पाण्याचे साठे: किल्ल्यात अनेक खडक-पाण्याच्या टाक्या आहेत. गंगा आणि यमुनेमध्ये पाण्याच्या मोठ्या टाक्या आहेत.
- मोगल मशीद: गडावर मुघल काळाची एक मशीद देखील आहे.
1. शिवाई देवीचे मंदिर – शिवनेरी किल्ल्यातील धार्मिक स्थान
शिवनेरी किल्ल्याच्या भेटीदरम्यान, जेव्हा शिपाई नावाच्या पाचव्या दरवाजा ओलांडून पर्यटक सैट दरवाजाजवळून जातात तेव्हा येथून मुख्य रस्त्यावरुन डावीकडे जाताना ते शिवाई देवीच्या मंदिरात पोहोचतात. या मंदिराच्या मागील खड्यात 6-7 आकर्षक लेण्या आहेत. मंदिरात देवीची एक सुंदर मूर्ती स्थापित केली आहे.
2. अंबरखाना – शिवनेरी किल्ल्यात पहाण्यासाठीची ठिकाणे अंबरखाना
मागच्या दाराने शिवनेरी किल्ल्यावर प्रवेश केल्यावर अंबरखाना दिसतो. जे खूप नुकसान झाले आहे आणि अन्नधान्य साठवण्यासाठी वापरले गेले होते. किल्ल्यावर येणार्‍या पर्यटकांनाही अंबरखाना बघायला आवडते.
3. पाण्याचे तलाव – शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्यासाठी चांगली जागा
शिवनेरी किल्ल्याच्या मध्यभागी एक तलाव तयार झाला आहे, ज्यामध्ये गंगा आणि यमुना नावाच्या झऱ्यांमधून सतत पाणी वाहते. जे शिवनेरी किल्ल्यात असलेले आकर्षण प्रस्तुत करते.
4. शिवकुंज किल्ला – शिवनेरी किल्ल्यात पहाण्यासाठीची ठिकाणे
शिवकुंज हे शिवनेरी किल्ल्यावर शिवाजी महाराजांचे एक सुंदर स्मारक आहे. या सुंदर रचनेचा पाया महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री श्री. यशवंतराव चव्हाण यांच्या हस्ते व त्यांच्या शुभ हस्ते उद्घाटन करण्यात आला.
5. जुन्नर लेणी – शिवनेरीचे का पर्यटन स्थल
शिवनेरी किल्ल्याच्या पर्यटनस्थळांपैकी एक असणारी जुन्नर लेणी महाराष्ट्र राज्याच्या औरंगाबाद जिल्ह्यात आहेत आणि या प्राचीन लेण्या या स्थानाचे प्रसिद्ध आकर्षण आहेत. या लेण्यांचे नाव इ.स.पू. दुसरे शतक आणि इ.स. तिसरे शतक दरम्यान मानले जाते. जुन्नरच्या लेण्यांना तुलिजा लेना गट, मनमोदी हिल गट आणि गणेश लीना गट असे तीन प्रमुख गटात विभागले गेले आहे.
6. लेण्याद्री गुहा – शिवनेरी किल्ल्याच्या निसर्गरम्य ठिकाणी
लेन्याद्रीच्या लेण्या जुन्नरमधील एक प्रमुख पर्यटन स्थळ आहे. जे महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यात जुन्नर जवळ आहे. कुकडी नदीच्या उत्तर-पश्चिमेस वसलेल्या या लेण्या पहिल्या आणि तिसर्‍या शतकातील असल्याचा विश्वास आहे. गणपतीसाठी प्रसिद्ध असलेली सातवी लेणी पर्यटकांमध्ये अधिक लोकप्रिय आहे. गणपतीचे हे मंदिर अष्टविनायक मंदिरांपैकी एक मानले जाते.
7. पार्वती हिल पुणे – शिवनेरी किल्ला आकर्षणे
पार्वती हिल, शिवनेरी किल्ल्यातील प्रमुख पर्यटन स्थळांपैकी एक, पुणे शहरातील एक अतिशय प्रसिद्ध हिल स्टेशन आहे जे प्राचीन मंदिर आहे. येथील चार मंदिरे 17 व्या शतकातील भगवान शिव, विष्णू, गणेश आणि कार्तिकेय यांना समर्पित आहेत. पर्वती हिल समुद्रसपाटीपासून 2100 फूट उंचीवर वसलेले आहे, पार्वती हिल वरून बरीच नेत्रदीपक दृश्ये पाहता येतात. डोंगरावर बांधलेल्या पार्वती संग्रहालयात तुम्हाला बर्‍याच जुन्या हस्तलिखिते, तलवारी, तोफा, नाणी व चित्रांचा संग्रह पाहायला मिळतो. या संग्रहालयात पेशवाई राज्यकर्त्यांची छायाचित्रेही पाहिली जाऊ शकतात.
8. शिवनेरी राजा दिनकर केळकर संग्रहालय पुणे
शिवनेरी किल्ल्याचे पर्यटनस्थळ असलेले राजा दिनकर केळकर संग्रहालयात पुण्यात आहे आणि भारतातील विविध भागातील कलाकृतींचा संग्रह आहे. डॉ.डी.जी. केळकर हे या संग्रहालयामागील मुख्य माणूस आहेत. राजा दिनकर केळकर संग्रहालय राजाच्या स्मरणार्थ बांधण्यात आले आहे, ज्याचा एकुलता एक मुलगा शोकांतिकेने मृत्यू झाला होता. हे संग्रहालय देशातील दुसरे सर्वात मोठे संग्रहालय आहे. जे 21000 पेक्षा अधिक भिन्न युग, जाती, संस्कृती आणि परंपरेचे प्रतिनिधित्व करते. संग्रहालयात विविध लाकडी वस्तू, नाणी, कापड, शस्त्रे, शिल्पे, हस्तिदंत वस्तू, स्टेशनरी, चित्रकला आणि इतर अनेक वस्तूंचा संग्रह आहे.
9. सिंहगड किल्ल्या पुणे
जर आपल्याला समुद्र सपाटीपासून 4300 फूट उंचीवरून पृथ्वी पाहायचे असेल तर हे पुण्याचे पर्यटनस्थळ आपल्यासाठी खूप खास असेल. सह्याद्रीच्या डोंगरावर सिंहगड किल्ल्याची सहल आपल्यासाठी खूप संस्मरणीय ठरते. या किल्ल्याकडे प्रवास करत आपण येथे हिरवळगार हिरवळ, सुंदर धबधबे आणि विस्मयकारक शांतीचा आनंद घेऊ शकता. शिवाजी महाराजांचा छोटा मुलगा राजाराम सिंहगड किल्ल्यात मरण पावला. याखेरीज या किल्ल्यात बरेच काही सांगण्यासारखे आहे. हा किल्ला पहायला गेला तर आजूबाजूच्या नैसर्गिक विहंगम सौंदर्याने तुम्ही थक्क व्हाल.
10. एम्प्रेस गार्डन पुणे
एम्प्रेस गार्डन ही 39 एकर जागेवर पसरलेली बाग असून ती आश्चर्यकारकपणे ब्रिटीशांच्या राजवटीची आणि त्यांच्या शक्तीची आठवण करून देणारी आहे. ब्रिटिशांनी तिला ‘भारत की महारानी’ ही पदवी दिली तेव्हा या बागेचे नाव महारानी विक्टोरिया ठेवले गेले. ही बाग पुणे येथील पर्यटन स्थळांपैकी एक आहे. येथे वारंवार पर्यटक भेट देतात. शिवनेरी किल्ल्यावर येणार्‍या पर्यटकांनाही पुण्यातील एम्प्रेस गार्डनला भेट द्यायला आवडते.
अजून वाचा: महात्मा ज्योतिबा फुले यांचा बद्दल माहिती
जुन्नरमध्ये खाण्यासाठी स्थानिक खाद्यपदार्थ
जुन्नर हे शिवनेरी किल्ल्यासाठी प्रसिद्ध असलेले पर्यटन स्थळ आहे. परंतु जेव्हा स्थानिक खाद्यपदार्थाचा विचार केला तर येथे बर्‍याच स्वादिष्ट व्यंजन उपलब्ध आहेत. येथे, स्थानिक रेस्टॉरंट्स व्यतिरिक्त, आपण शहरातील रस्त्यावर आढळलेल्या भेळ पुरी, वडा पाव, मिसळ पाव, पोहा, पाव भाजी, पिठला भाकरी, दाबेली आणि पूरण पोळीचा आनंद घेऊ शकता. येथील स्थानिक पाककृतीमध्ये पुण्यातील चवदार पदार्थांचा स्वाद आहे.
आपण शिवनेरी किल्ल्याभोवती कोठे राहू शकता?
शिवनेरी किल्ल्यापासून थोड्या अंतरावर तुम्हाला हॉटेल कमी-बजेटपासून उच्च-बजेट पर्यंत उपलब्ध हॉटेल आढळतील. आपण आपल्या गरजेनुसार हॉटेल निवडू शकता.
- होटल टक्सन
- निवार लॉज (Niwara Lodge)
- वंडरलस्ट रिजोर्ट (Wanderlust Resort)
- क्रिस्टल रिज़ॉर्ट
- मैट्रिक्स इन
अजून वाचा: शिवाजी महाराजांनी जिंकलेले किल्ले माहिती
शिवनेरी किल्ल्यावर कसे पोहोचेल
शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी तुम्ही कोणतीही फ्लाइट, ट्रेन आणि बस निवडू शकता.
1. विमानाने शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जायचे
शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी तुम्हाला जुन्नर शहरात जावे लागेल आणि जुन्नर शहराची सर्वात जवळची विमानतळ पुणे विमानतळ व छत्रपती शिवाजी विमानतळ आहेत.
2. रेल्वेने शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जायचे
जर तुम्ही शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी रेल्वे मार्ग निवडला असेल तर तुम्हाला सांगू की पुणे जंक्शन हे शिवनेरी किल्ल्यापासून सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन आहे, जे किल्ल्यापासून सुमारे 95 कि.मी. अंतरावर आहे.
3. बसने शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जावे
जर तुम्ही शिवनेरी किल्ल्याच्या पर्यटनासाठी बसची निवड केली असेल तर आपण सांगू की जुन्नर हे तेलगाव आणि पुण्याशी चांगले जोडलेले आहे. आपण सहज बसमधून प्रवास करू शकता.
अजून वाचा: सावित्रीबाई फुले माहिती मराठी
Video- Shivneri Fort | शिवनेरी किल्ला माहिती अस्सल मराठी भाषेत | Shivneri Fort History in Marathi
निष्कर्ष
या लेखात आम्ही आपल्याला शिवनेरी किल्ल्याची माहिती मराठी, शिवनेरी किल्ल्याचा इतिहास, शिवनेरी किल्ल्यातील प्रसिद्ध ठिकाणे आणि किल्ल्याच्या भेटीशी संबंधित माहिती दिली, आपल्याला हा लेख कसा सापडला, कंमेंड लिहून आम्हाला कळवा
