शिवजयंती 2023: परकीय सत्तांनी सार्‍या भारतावर कबजा केला होता. दिल्लीला मोगलांची सत्ता होती. दक्षिणेतही मुसलमानी सत्ता होती. हिंदू जनतेवर अत्याचार होत होते. सारा महाराष्ट्र होरपळून गेला होता. अशा काळात १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर शिवाजीचा जन्म झाला. हा दिवस ‘शिवजयंती’ म्हणून साजरा केला जातो.
शिवाजीराजांचे वडील शहाजीराजे विजापूरचे सरदार होते; पण शिवाजीराजे मात्र आपली आई जिजाबाई हिच्याबरोबर पुण्याला राहिले. जिजाबाईंनी त्यांच्यावर देशप्रेमाचे संस्कार केले. त्यामुळे आपणही पराक्रम करावा, स्वराज्य स्थापन करावे आणि जनतेला सुखात ठेवावे अशी महत्त्वाकांक्षा शिवाजीराजांच्या मनात जागी झाली.
दादोजी कोंडदेव यांच्याकडून शिवाजी-राजांना युद्धकलेचे आणि राज्यकारभाराचे शिक्षण मिळाले. सह्याद्रीच्या दर्‍याखोर्‍यात राहणारे काटक मावळे त्यांचे मित्र झाले. त्यांच्याबरोबर शिवाजीराजांनी रोहिडेश्वराच्या देवळात स्वराज्याची शपथ घेतली.
शिवाजीराजांकडे मूठभर मावळी सेना होती; पण गनिमीकाव्याने त्यांनी विजापूरकरांना आणि दिल्लीच्या बादशहाला जेरीस आणले. राजांचे मावळे दर्‍याखोर्‍यातून येत, यवनी फौजांवर हल्ला करत आणि पुन्हा डोंगरदर्‍यांतून निसटून जात.
ठिकठिकाणी डोंगरी किल्ले बांधून शिवाजीराजांनी आपले छोटे राज्य मजबूत केले. दिल्लीचा बादशहा औरंगजेब याने अनेक सरदारांना मोठमोठ्या फौजा घेऊन राजांना हरवण्यासाठी पाठवले. अशाच एका मोहिमेवर आलेल्या राजा जयसिंगाच्या शब्दांवर विश्वास ठेवून शिवाजीराजे औरंगजेबाला आग्र्याला भेटायला गेले पण दुष्ट औरंगजेबाने मात्र राजांना अटकेत ठेवले. पण ते तेथून शिताफीने सुटले. अशा अनेक संकटांवर राजांनी मात केली.
६ जून १६७४ रोजी शिवाजी महाराज महाराष्ट्राचे राजे झाले. स्वराज्य आले. रायगड ही मराठी राज्याची राजधानी ठरली. स्वराज्याचा ध्वज भगवा ठेवला व ‘होन’ व ‘शिवराई’ अशी दोन नाणी पाडली. राज्याभिषेकसमयी शिवाजी महाराजांनी ‘क्षत्रियकुलावतंस’ व ‘सिंहासनाधीश्वर’ अशी दोन बिरुदे धारण केली. राज्याभिषेकानंतर राजांनी आणखी एक महत्त्वाचे कार्य केले; ते म्हणजे राजव्यवहारकोश. स्वराज्याचा कारभारही स्वभाषेतच चालावा म्हणून त्यांनी हा कोश तयार करून घेतला.
लोकमान्य टिळकांनी शिवाजी महाराजांचा आदर्श लोकांपुढे सतत राहावा म्हणून १८९५ साली शिवजयंतीचा सार्वजनिक उत्सव सुरू केला. सुरुवातीला हा उत्सव रायगडावर जाऊन साजरा केला जात असे. नंतर महाराष्ट्रात सर्वत्र शिवजयंती साजरी केली जाऊ लागली.
दरवर्षी शिवजयंतीला ठिकठिकाणी शिवाजी महाराजांच्या प्रतिमांना व पुतळ्यांना हार घातले जातात.
समर्थ रामदास म्हणाले होते, ‘शिवरायांचे आठवावे रूप। शिवरायांचा आठवावा प्रताप॥’ म्हणूनच जणू दरवर्षी शिवचरित्राचे स्मरण होईल, स्वातंत्र्याचे महत्त्व पटेल, महाराष्ट्राच्या परंपरेचा अभिमान जागृत होईल, असे कार्यक्रम साजरे होतात.
शिवाजी महाराज अत्यंत शूर, चतुर तसेच नीतिमान आणि न्यायप्रिय होते. मुसलमानांशी त्यांनी लढाया केल्या त्या ते स्वराज्याचे शत्रू होते म्हणून; परंतु त्यांच्या राज्यात सर्वधर्मीयांना सारखी वागणूक मिळत असे.
श्रीरामाचे राज्य जसे आदर्श राज्य म्हणून ‘रामराज्य’ या नावाने गौरवले जाते, तसेच शिवाजी महाराजांची ‘शिवशाही’ हेही एक आदर्श राज्य होते.
शिवजयंती 2023 माहिती मराठी – Shiv Jayanti Information in Marathi
Table of Contents
भारतात क्वचितच असे लोक असतील जे छत्रपती शिवाजी महाराजांना ओळखत नाहीत. शिवाजी महाराजा देशाच्या शूर सुपुत्रांपैकी एक होते, ज्यांना ‘मराठा अभिमान’ म्हणूनही ओळखले जाते आणि भारतीय प्रजासत्ताकचे महान नायक देखील होते. १६७४ मध्ये त्यांनी पश्चिम भारतात मराठा साम्राज्याचा पाया घातला. त्यांनी अनेक वर्षे मुघलांशी लढून धुळीला मिळवले होते.
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी मराठा कुटुंबात झाला. छत्रपती शिवाजी महाराज जयंती म्हणजेच शिवजयंती भारतात दरवर्षी १९ फेब्रुवारीला त्यांच्या जयंती निमित्त साजरी केली जाते. मराठा राज्याच्या संस्थापकाच्या सन्मानार्थ दरवर्षी १९ फेब्रुवारी रोजी शिवजयंती साजरी केली जाते. यंदा या थोर मराठ्याची ३९२ वी जयंती म्हणून साजरी केली जात आहे. महाराष्ट्र सरकारने हा दिवस राज्यात सार्वजनिक सुट्टी म्हणून जाहीर केला आहे. छत्रपती शिवाजी हे भारतातील सर्वात शूर, पुरोगामी आणि समजूतदार सम्राटांपैकी एक होते.
शिवाजी जयंती ही मुख्यत: महाराष्ट्रीयन सण म्हणून साजरी केली जाणारी सुट्टी आहे. या दिवशी राज्यात सार्वजनिक सुट्टी पाळली जाते. हा दिवस सहसा मोठ्या उत्साहाने आणि अभिमानाने साजरा केला जातो, लोक सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित करतात परंतु कोरोनाव्हायरसचा उद्रेक टाळण्यासाठी कोविड-१९ मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करुन शिवजयंती २०२२ साजरी केली जाईल.
शिवजयंती इतिहास
शिवजयंती किंवा छत्रपती शिवाजी महाराज जयंती १८७० मध्ये महात्मा ज्योतिराव फुले यांनी सुरू केली. महात्मा ज्योतिराव फुले यांनी पुण्यापासून सुमारे १०० किमी अंतरावर असलेल्या रायगडावर शिवाजी महाराजांची समाधी शोधून काढली. शिवाजी जयंती उत्सवाचा शुभारंभ सर्वप्रथम पुण्यात झाला.
शिवाजी महाराजांचे योगदान प्रकाशात आणणारे आणि शिवाजी महाराजांची प्रतिमा ठळक करून लोकांना प्रभावित करणारे आदरणीय स्वातंत्र्यसेनानी बाळ गंगाधर टिळक यांनी शिवजयंती पुढे नेली.
शिवाजी महाराजांचे नाव स्थानिक देवी शिवाईच्या नावावरून ठेवले गेले. मराठा राज्याचे निर्माते शिवाजी महाराज हे प्रशासन, शौर्य आणि युद्धकौशल्य यासाठी ओळखले जातात. मायळ, कोकण आणि देश प्रांतातील मराठा सरदारांना एकत्र करण्यात त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. छत्रपती शिवाजी महाराजांची भारतीय इतिहासातील भूमिका आणि योगदान त्यांना देशाचा नायक बनवते.
शिवजयंती 2023 महत्त्व
शिवाजी जयंती ही महाराष्ट्रातील राज्यव्यापी सुट्टी आहे आणि ती मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते. या दिवशी मराठ्यांच्या समृद्ध आणि वैविध्यपूर्ण सांस्कृतिक वारशाचा उत्सव देखील पाहायला मिळतो. लोक महान नेते छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या जयंती आणि सांस्कृतिक उत्सवांच्या रूपात त्यांचे आभार मानत त्यांच्या महत्त्वपूर्ण योगदानाचे स्मरण करतात. शिवाजी महाराजांचे शौर्य आणि बुद्धी नेहमीच लोकांना आश्चर्यचकित करून प्रेरणा देत राहील.
शिवाजी महाराज यांनी मराठी आणि संस्कृत या प्रादेशिक भाषांचा वापर दरबारात आणि प्रशासनात केला आणि आपल्या काळातील नेहमीची भाषा फारसी सोडून दिली. शिवाजी महाराजांचा जन्मदिवस हा मराठा साम्राज्याच्या निर्मितीत त्यांच्या महत्त्वपूर्ण भूमिकेचे स्मरण करण्याची संधी आहे. शिवाजी महाराजांचा छत्रपती म्हणून राज्याभिषेक १६७४ मध्ये रायगड किल्ल्यावर झाला.
शिवजयंतीच्या तारखेवरून वाद
महाराष्ट्रातील शिवसेनेच्या नेतृत्वाखालील सरकारने १९ फेब्रुवारीला छत्रपती शिवाजी महाराजांची जयंती साजरी केली असताना पुन्हा एकदा शिवाजींच्या जन्मतारखेचा वाद आणखी वाढला आहे. खरे तर शिवसेना विरोधी पक्षात असताना शिवजयंती हिंदू कॅलेंडरच्या जुन्या तारखेनुसार म्हणजेच ६ एप्रिलला साजरी करावी, असे मानत होते, मात्र यावेळी शिवसेना नवीन तारखेला १९ फेब्रुवारीला पंचांगानुसार शिवजयंती साजरी करणार आहे. शिवनेरी किल्ल्यावर १६३० मध्ये शिवाजीचा जन्म झाला असे म्हणतात, परंतु त्यांच्या जन्मतारखेचा वाद आजतागायत कायम आहे.
शिवाजीचा जन्म ६ एप्रिल १६२७ रोजी झाला
२००० मध्ये महाराष्ट्र विधानसभेत पारित झालेल्या ठरावानुसार शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी झाला. पंचांगानुसार बघितले तर शिवाजी महाराजांचा जन्म फागुन महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या तृतीयेला १५५१ शक संवत्सर या दिवशी झाला. त्यापूर्वी शिवाजीची जन्मतारीख १५४९ शके संवत्सर ही वैशाख महिन्याची दुसरी तारीख मानली जात होती. त्यांच्या मते शिवाजीचा जन्म ६ एप्रिल १६२७ रोजी झाला.
टिळकांनी सुरू केली शिवाजी जयंतीची परंपरा
स्वातंत्र्यसैनिक बाळ गंगाधर टिळक यांनी महाराष्ट्रात शिवाजी महाराजांची जयंती उत्साहात साजरी करण्याची परंपरा सुरू केली. वास्तविक बाळ गंगाधर टिळक आणि अभ्यासकांनी शिवाजी महाराज यांची जन्मतारीख शोधण्याचा प्रयत्न केला होता आणि त्यावर आपली मते मांडली होती. टिळकांनी १९९० च्या त्यांच्या केसरी मासिकाच्या १४ एप्रिलच्या आवृत्तीत या विषयावर सविस्तर माहिती दिली होती.
टिळकांनीही कबूल केले होते की शिवाजी महाराजांची जन्मतारीख ठरवण्यासाठी कोणतीही पुष्टी माहिती नाही. मग काही लेखांचा आधार म्हणून विचार करून, शिवाजीची जन्मतारीख ६ एप्रिल १६२७ मानली गेली आणि त्या आधारावर ६ एप्रिल रोजी शिवाजी महाराजांची जयंती साजरी केली जाऊ लागली.
तारीख निश्चित करण्यासाठी कागदपत्रे सापडली नाहीत शिवाजी महाराजांची नेमकी जन्मतारीख निश्चित करण्यासाठी महाराष्ट्र सरकारने १९६६ मध्ये इतिहासकारांची समिती स्थापन केली. समितीने असा निष्कर्ष काढला की शिवाजीचा जन्म फागुन वद्य तृतीया शके १५५१ म्हणजेच १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी झाला होता, परंतु समितीत समाविष्ट असलेले इतिहासकार एन आर फाटक यांनी सांगितले की, वैशाख शुक्ल द्वितीया शके १५४९ म्हणजेच ६ एप्रिल १९२७ रोजी जन्म झाला.
मग इतिहासकारांचा असा विश्वास होता की शिवाजीच्या जन्माचा कोणताही कागदपत्र नाही. नंतर असे ठरले की जोपर्यंत इतिहासकारांमध्ये एकमत होत नाही तोपर्यंत जुनी तारीख म्हणजे ६ एप्रिल हीच शिवाजीची जन्मतारीख मानावी.
छत्रपती शिवाजी महाराजांशी संबंधित 10 गोष्टी
- छत्रपती शिवाजी शहाजी राजे भोसले यांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी पुणे येथे झाला. छत्रपती महाराजांनी मराठा साम्राज्याचा पाया घातला. हेच राज्यकर्ते होते ज्यांनी मुघलांशी लढण्याचे धाडस केले.
- शूर योद्धा असण्यासोबतच क्षत्रपती महाराज एक कुशल रणनीतीकार देखील होते. त्यांना गनिमी युद्ध तंत्रज्ञानाचे जनक देखील म्हणता येईल. कारण त्यांनी हे तंत्र मुघलांविरुद्ध वापरले. त्यांनी जगाला गनिमी युद्धाची ओळख करून दिली. महान देशभक्त असण्यासोबतच ते एक दयाळू व्यक्ती देखील होते.
- ३४५ वर्षांपूर्वी ६ जून १६७४ रोजी शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला होता.
- शिवाजी महाराज निश्चितच विशिष्ट धर्माचे होते, परंतु त्यांनी ते आपल्या प्रजेवर कधी लादले नाही. त्यांनी सर्व धर्मांचा आदर केला. धर्मांतराला त्यांचा तीव्र विरोध होता. अनेक मुस्लिम योद्धे त्याच्या सैन्यात उच्च पदांवर विराजमान होते. इब्राहिम खान आणि दौलत खान यांना त्यांच्या नौदलात विशेष पदे देण्यात आली होती.
- शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग आणि विजयदुर्ग येथे नौदल किल्ले तयार केले होते. याबरोबरच त्यांच्या जहाजांच्या दुरुस्तीसाठी रत्नागिरीत किल्ला बांधण्यात आला.
- यातूनच गनिमी कावा सुरू झाल्याचे मानले जाते.
- शिवाजी महाराज एक महान योद्धा होते, शिवाजी महाराजांचा समावेश त्या मोजक्या राज्यकर्त्यांमध्ये होतो ज्यांच्याकडे व्यावसायिक सैन्य होते. ते आपल्या सैनिकांसोबत कसरत करत असत.
- शिवाजी महाराजांना स्त्रियांबद्दल खूप आदर होता. युद्धातील एकाही महिला कैद्याला वाईट वागणूक दिली जाणार नाही असा त्यांचा आदेश होता. उलट त्या महिलांना सन्मानाने त्यांच्या घरी परत पाठवले जाईल.
- शिवाजी महाराजांनी फारसीच्या जागी मराठी आणि संस्कृत सरकारची भाषा केली होती. त्यांची ८ मंत्र्यांची एक परिषद होती, ज्याला अष्टप्रधान असे म्हणतात.
- शिवाजी महाराजांनी औरंगजेबाला विजापूर जिंकण्यासाठी मदत केल्याचे सांगितले जाते, परंतु या लढाईची पूर्वअट ही होती की विजापूरची गावे आणि किल्ले मराठा साम्राज्याखाली राहतील. पण याच दरम्यान मार्च १६५७ मध्ये त्यांच्यात वाद सुरू झाला आणि शिवाजी महाराज आणि औरंगजेब यांच्यात अनेक लढाया झाल्या, ज्याचा काहीही परिणाम झाला नाही, परंतु शिवाजीच्या नेतृत्वाखालील मराठा सैन्याने मुघलांना गुडघे टेकण्यास भाग पाडले.
पुढे वाचा:
- मारोतराव कन्नमवार माहिती
- यशवंतराव चव्हाण यांची माहिती
- अहिल्याबाई होळकर यांची माहिती
- नेताजी सुभाष चंद्र बोस माहिती
- संभाजी राजे राज्याभिषेक दिन माहिती
- भारतीय सेना दिवस माहिती मराठी
- स्वामी विवेकानंद माहिती मराठी
- राजमाता जिजाऊ माहिती मराठी
- लाल बहादूर शास्त्री माहिती मराठी
- शिवाजी महाराज मराठी माहिती
- शिवाजी महाराजांनी जिंकलेले किल्ले
- सर्वपल्ली राधाकृष्णन मराठी माहिती
- सरदार वल्लभभाई पटेल माहिती मराठी
- महात्मा गांधी मराठी माहिती
- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर माहिती मराठी
- सावित्रीबाई फुले माहिती मराठी
- समर्थ रामदास स्वामी माहिती मराठी
- संत नामदेव यांची माहिती
- संत ज्ञानेश्वर महाराज माहिती मराठी
- संत तुकाराम माहिती मराठी
- संत एकनाथ महाराजांची माहिती
प्रश्न.१ शिवाजी महाराजांचा मृत्यू कधी झाला?
उत्तर – ३ एप्रिल १६८०
प्रश्न.२ शिवाजीचा जन्म कधी व कुठे झाला?
उत्तर – १९ फेब्रुवारी १६३०, शिवनेरी किल्ला.
प्रश्न.३ शिवाजी महाराजांची जयंती कधी साजरी केली जाते?
उत्तर – दरवर्षी १९ फेब्रुवारी
प्रश्न.४ शिवाजी महाराजांच्या आईचे नाव काय होते?
उत्तर – जिजाबाई