रायगड किल्ल्याची माहिती: रायगड किल्ला हा महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यातील एक डोंगर किल्ला आहे. मराठा साम्राज्याच्या राजा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला बांधला आणि 1674 मध्ये हा किल्ला मराठा साम्राज्याची राजधानी बनविला.
रायगड किल्ला मराठा साम्राज्याची राजधानी आहे, सह्याद्री पर्वत रांगेत असलेला रायगड किल्ला समुद्रसपाटीपासून 820 मीटर उंच आहे. हा किल्ला ट्रेकिंगच्या मार्गाने एका बाजूने चढ चढून जाता येते, तर दुसर्‍या बाजूला किल्ल्याभोवती खोल दरी आहे.
रायगड किल्ल्याची माहिती | Raigad Fort Information in Marathi
Table of Contents
1. रायगड किल्ल्याचा इतिहास
हा भव्य किल्ला चंद्रराव मोरे यांनी 1030 मध्ये बांधला होता. त्यावेळी हा किल्ला “रयरी किल्ला” म्हणून ओळखला जात होता परंतु 1656 मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी प्राचीन मौर्य राजवंशातील चंद्रराव मोरेंचा हा किल्ला ताब्यात घेतला.
रायगड किल्ला शिवाजी महाराजांनी नूतनीकरण करून रीयरीचा किल्ला विस्तृत केला व नंतर त्याचे नाव “रायगड” ठेवले, म्हणजेच हा मराठा साम्राज्याची राजधानी म्हणूनही मानला जात असे.
1698 मध्ये जुल्फिकार खान आणि औरंगजेब यांनी रायगड ताब्यात घेतला आणि त्याचे नाव “इस्लामगड” ठेवले.
1765 मध्ये, हा किल्ला ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या सशस्त्र मोहिमेचे लक्ष्य बनला. अखेरीस, 9 मे 1818 रोजी ताब्यात घेतल्यानंतर, किल्ला लुटला आणि ब्रिटीशांनी तोडून टाकला.
शिवराज्याभिषेक
शिवराज्याभिषेक ही रायगडने अनुभवलेली सर्वात सुवर्णसंधी आहे. शिवाजी महाराजांचा अभिषेक ही केवळ महाराष्ट्रच नव्हे तर भारताच्या इतिहासातील एक महत्वाची घटना आहे.
19 मे 1674 रोजी राज्याभिषेकापूर्वी शिवाजी महाराजांनी प्रतापगड येथे भवानी मातेला तीन मन सोन्याचे छत्र अर्पण केले. शनिवार, 6 जून 1676 रोजी शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक रायगडावर झाला.
24 सप्टेंबर 1684 तारखेला स्वत: शिवाजी महाराजांनी दुसरा राज्याभिषेक केला, त्यामागील खरा हेतू होता शक्य तितक्या लोकांना सोडवणे. हा राज्याभिषेक निष्चलपुरी गोसवी यांच्या नेतृत्वात झाला. शिवाजींनी रायगड किल्ला हा आपले निवासस्थान म्हणून निवडले.
अजून वाचा: शिवाजी महाराज मराठी माहिती
2. रायगड किल्ल्याची प्रमुख आकर्षणे
भव्य किल्ल्यात गंगा सागर तलाव आहे. येथे एक प्रसिद्ध भिंत आहे, जी हिरकनी बुरुज आहे, जी खडकावर बांधलेली आहे.
रायगड किल्ल्याच्या आत नागराखा दरवाजा, मीना दरवाजा,पालखी दरवाजा, टकमक टोक अशी अनेक आकर्षणे आहेत. पालखी दरवाजाच्या उजवीकडे किल्ल्याची दालचिनी मानल्या जाणार्‍या तीन खोल, गडद खोल्यांची एक रांग आहे.
मुख्य बाजारपेठेच्या अवशेषांसमोर छत्रपती शिवाजी महाराजांचा पुतळा उभारण्यात आला, ज्यामुळे जगदीश्वर मंदिर, त्यांचे स्वत: चे थडगे आणि त्यांचे विश्वासू कुत्रा वाघ्याची समाधी, शिवाजी महाराजांच्या आई जिजाबाई शहाजी भोसले यांचे समाधी, आधार गावमध्ये स्थित आहे. किल्ल्याच्या इतर प्रसिद्ध आकर्षणांमध्ये ख्चलाधार बुरुज, नाणे दरवाजा आणि हट्टी तलाव यांचा समावेश आहे.
3. रायगड किल्याची रचना
रायगड किल्ल्याच्या रचनेबद्दल बोलताना कळू द्या की शिवाजी महाराजांची समाधी, राज्याभिषेक आणि शिवमंदिराव्यतिरिक्त रायगड किल्ल्याची इतर सर्व जागा उद्ध्वस्त झाली आहेत. राणी क्वार्टरमध्ये अजूनही किल्ल्याचे अवशेष आहेत ज्यामध्ये सहा खोल्या आहेत. किल्ल्याचा मुख्य वाडा लाकूड वापरून बांधला गेला.
प्रहरी, गड आणि दरबार हॉलचे अवशेष समाविष्ट आहेत जे पर्यटकांच्या आकर्षणाचे केंद्र राहिले आहेत. गडाच्या समोर गंगा सागर तलाव वाहतो. किल्ल्याजवळ हिरानी बुर्ज किंवा हिरकानी बस्ती या नावाने ओळखली जाणारी एक भिंत आहे. किल्ल्यातील मेन दरवाजा हा राजेशाही महिलांचा प्रवेशद्वार आहे. पालखीच्या दरवाज्यासमोर तीन काळ्या खोल्या एक रांग आहे जिथे किल्ल्याचे धान्य भांडार म्हणून ओळखले जाते.
4. रायगड किल्ला उघडणे व बंद करण्याची वेळ
रायगड किल्ला आठवड्यातून सात दिवस सकाळी 8 ते सायंकाळी 6 या वेळेत पर्यटकांसाठी खुला असतो.
5. रायगड किल्ला प्रवेश शुल्क
रायगड किल्ल्यामध्ये भारतीय नागरिकांकडून प्रत्येकी १० रुपये आणि परदेशी नागरिकांना प्रत्येकी १०० रुपये आकारले जातात.
6. रायगड किल्ल्याभोवती भेट देण्यासारखी प्रमुख पर्यटन स्थळे
रायगड किल्ल्याभोवती बरीच पर्यटन स्थळे आहेत, ज्यांची भेट स्वत:चा वेगळा अनुभव आहे. तर आम्ही आपल्याला रायगड किल्ल्यातील प्रमुख आकर्षणांविषयी माहिती देऊया.
टकमक टोक
टकमक टोक पॉईंटला पनिशमेंट पॉइंट म्हणून ओळखले जाते जे 1200 फूट उंच टेकडीवर सह्याद्रीच्या टेकड्यांचे आकर्षक दृश्य देते. रायगडचे एक लोकप्रिय दृश्य टकमक टोक पॉइंटमुळे दिसते. या दरीमध्ये देशद्रोहाची शिक्षा झाली तीच जागा. पर्यटनाच्या बाबतीतही ही ठिकाणे सुंदर आणि धोकादायक आहेत.
जिजा माता पॅलेस
रायगड किल्ल्यातील जिजामाता पॅलेस शिवाजी महाराजांची आई जिजाबाई यांना समर्पित आहे. जीजाबाई उच्च मूल्ये आणि विचारांची स्त्री म्हणून ओळखली जात होती. या राजवाड्यातील प्रमुख आकर्षणांमध्ये जिजाबाईची समाधी आहे. या वाड्याने मूळ वास्तू व वैभव गमावले आहे कारण ब्रिटीशांच्या कारकिर्दीत त्याचे प्रचंड नुकसान झाले.
गंगा सागर तलाव
गंगासागर तलाव एक कृत्रिम तलाव आहे जो रायगड किल्ल्याच्या मुख्य पर्यटनस्थळात समाविष्ट आहे. गंगा सागर तलाव छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या कारकीर्दीत बांधला गेला. गंगा नदीच्या पाण्यापासून शिवाजी राज्याभिषेकादरम्यान हा तलाव बांधला गेला असावा असा विश्वास आहे. गंगा सागर तलाव रायगड किल्ल्याच्या समोरील बाजूला आहे आणि त्याभोवती बर्फाच्छादित खडक आहे. या तलावाजवळ महाराणीचा चेंबर देखील आहे. हा तलाव पर्यटकांना आकर्षित करतो.
जगदीश्वर मंदिर रायगड
रायगड किल्ल्याचे निसर्गरम्य जगदीश्वर मंदिर शिवाजी महाराजांनी बांधलेले हिंदू मंदिर आहे. जे महाडपासून उत्तरेस 25 कि.मी. अंतरावर आहे. जगदीश्वर मंदिरात शिवाजीची भक्ती आणि श्रद्धा दर्शविली गेली आहे. शिवाजी महाराज दररोज या मंदिरात जात असत. हिंदू मंदिर असूनही, जगदीश्वर मंदिराच्या वरचे घुमट हे मोगल स्थापत्यकलेचे प्रतिबिंब आहे. या मंदिराचे मुख्य दैवत म्हणजे भगवान जगदीश्वर. रायगड किल्ल्यावर येणारे पर्यटकही मंदिरात भगवानांचे दर्शन घेण्यासाठी येतात.
रायगड संग्रहालय
रायगड किल्ल्याच्या पर्यटनामध्ये गुंतलेला रायगड संग्रहालय रायगड किल्ल्याच्या खालच्या स्टेशनवर आहे. रायगड किल्ला श्री निनादजी बेडेकर आणि श्री बाबासाहेब पुरंदरे तसेच मराठा इतिहासकारांनी बांधला होता. या संग्रहालयात शिवाजी महाराजांच्या साम्राज्याची वेगवेगळी छायाचित्रे पाहिली जाऊ शकतात. ज्यामध्ये मराठा साम्राज्याच्या कलाकृतींबद्दल सांगण्यात आले आहे. या संग्रहालयाच्या भेटीदरम्यान एक चित्रपटही दाखविला जातो.
महाड शहर
रायगड किल्ल्याजवळ महाड एक लहान शहर आणि निसर्गरम्य ठिकाण आहे. महाड शहर सावित्री नदीच्या काठावर वसलेले आहे आणि पाण्याची व्यवस्थेसाठी म्हणून ओळखले जाते. डॉ बाबासाहेब भीमराव आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ स्मारकही महाड शहरात बांधले गेले आहे, ज्यात प्राचीन स्मारके आणि लेणी इत्यादींचा समावेश आहे. या ठिकाणी सर्वात लोकप्रिय पर्यटन स्थळ म्हणजे श्री वरद विनायक मंदिर. हे मंदिर राज्यातील ‘अष्ट विनायक’ मंदिरांपैकी एक मानले जाते. पर्यटनस्थळ म्हणून या महाडला पर्यटकांना आवडलेल्या बर्‍याच गोष्टी आहेत.
रायगडमधील राजभवन
रायगडमधील निसर्गरम्य ठिकाण असलेले राजभवन, मराठा साम्राज्याच्या शिवाजी महाराजांनी शौर्याने व सन्मानाने आपले राज्य कार्य केले. या वास्तूची रचना मराठा काळातील कलाकृती प्रतिबिंबित करते. बांधकामाच्या वेळी, इमारती लाकडी स्तंभांसह दुहेरी पोडियमवर स्थापित केली गेली होती. राजभवनात पुरातन काळाच्या शाही स्नानाचे ठिकाणही तुम्हाला पाहायला मिळते.
राणीचा वाडा रायगड
रायगड किल्ल्याचे आणखी एक महत्त्वाचे ठिकाण म्हणजे राणीचा वाडा, जो राणी वासा म्हणूनही प्रसिद्ध आहे. गंगासागर आणि कुशवात्रा तालोस दरम्यान स्थित. क्वीन पॅलेसमध्ये सहा कक्ष आहेत ज्यात खासगी कमोड आणि आंघोळीची सुविधा आहे. या खोल्या शिवाजी महाराजांच्या शाही रानी वापरत असत. संपूर्ण राजवाडा लाकूड वापरून बांधला गेला.
मधे घाट धबधबा रायगड
महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यात मधे घाट धबधबा पर्यटनस्थळांपैकी एक आहे आणि मधे घाट ते पुण्याचे अंतर सुमारे 62 किलोमीटर आहे. मधे घाट धबधबा एक नैसर्गिकरित्या सुंदर धबधबा आहे, जो हिरव्यागार वनस्पती, शक्तिशाली डोंगर आणि सुंदर नद्यांचा संगम आहे. पर्यटक या सुंदर धबधब्याला भेट देऊन त्यांचा आनंद लुटतात.
दिवेआगर बीच महाराष्ट्र
दिवेआगर बीच हे महाराष्ट्र राज्याचे एक सुंदर आकर्षण आहे. समुद्रकिनार्‍याच्या नैसर्गिक सौंदर्यामध्ये हे रायगड जिल्ह्यात आहे. हा बीच सुंदर पांढरा, आकर्षक पाणी आणि पाण्याच्या उपक्रमांनी पर्यटकांमध्ये लोकप्रिय आहे. समुद्रकिनारा पर्यटनासाठी नेत्रदीपक दृश्ये देखील प्रदान करते.
अजून वाचा: शिवनेरी किल्ल्याची माहिती मराठी
7. रायगड किल्ल्याला भेट देण्यासाठी उत्तम वेळ
आपल्या राजगड किल्ल्याच्या भेटी दरम्यान आपण सिंहगड आणि तोरणा किल्ल्यावर फिरत देखील जाऊ शकता. रायगड किल्ल्याला भेट देण्याचा सर्वोत्तम हंगाम हा मान्सून आणि हिवाळा मानला जातो. पावसाळ्यात पर्यटक ट्रेकिंगसारख्या नेत्रदीपक कार्यांचा भाग बनू शकतात.
8. रायगड किल्ल्याजवळ खाण्यासाठी स्थानिक खाद्यपदार्थ
रायगड किल्ला रायगडमधील आणि महाराष्ट्रातील प्रमुख पर्यटनस्थळांपैकी एक आहे आणि येथे पर्यटकांना विविध प्रकारच्या स्वादिष्ट पाककृती आढळतात. इथल्या शहरांमधील स्थानिक रेस्टॉरंट्स व्यतिरिक्त तुम्ही शहरातील रस्त्यावर आणि रस्त्यावर पोहा, पाव भाजी, भेळ पुरी, वडा पाव, मिसाळ पाव, पिठला भाकरी, दाबेली आणि पूरण पोळी देखील घेऊ शकता.
9. आपण रायगड किल्ल्याच्या आसपास कुठे राहू शकता
रायगड किल्ला आणि त्याच्या पर्यटन स्थळाला भेट दिल्यावर, किल्ल्याभोवती हॉटेल शोधत असाल. तर आम्ही आपणास सांगू की किल्ल्यापासून काही अंतरावर काही हॉटेल उपलब्ध आहेत, जी कमी बजेटपासून उच्च-बजेटच्या श्रेणीत उपलब्ध आहेत.
- एकांत द रिट्रीट
- अंतरिक्ष रिट्रीट
- द वाटरफ्रंट शॉ लवासा
- हेरिटेज व्यू रिजॉर्ट
- होटल कुणाल दर्दन
10. रायगड किल्ला महाराष्ट्र्रात कसे जायचे
रायगड किल्ल्यावर जाण्यासाठी तुम्ही कोणतीही फ्लाइट, ट्रेन आणि बस निवडू शकता.
विमानाने रायगड किल्ल्यावर कसे जायचे
जर आपण रायगड किल्ल्याला भेट देण्यासाठी मार्ग निवडला असेल तर आम्हाला सांगा की मुंबईचे शिवाजी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ हे रायगड किल्ल्याचे सर्वात जवळचे विमानतळ आहे. जे किल्ल्यापासून सुमारे 140 किलोमीटर अंतरावर आहे आणि येथून तुम्ही स्थानिक मार्गांच्या सहाय्याने रायगड किल्ल्यावर सहज पोहोचू शकता.
रेल्वेने रायगड किल्ल्यावर कसे जायचे
जर आपण रायगड किल्ल्याला भेट देण्यासाठी रेल्वे मार्ग निवडला असेल तर आपल्याला सांगू की पुणे आणि मुंबई रेल्वे मार्गावर असलेले “वीर रेल्वे स्टेशन” किल्ल्याचे सर्वात जवळचे स्टेशन आहे. जी रायगड किल्ल्यापासून सुमारे 40 किलोमीटर अंतरावर आहे आणि देशातील इतर प्रमुख रेल्वे स्थानकांशी ती चांगली जोडली गेली आहे.
बसने रायगड किल्ल्यावर कसे जायचे
जर आपण रायगड किल्ल्यावर जाण्यासाठी रस्ता निवडला असेल तर आपल्याला सांगू की रायगड किल्ला आजूबाजूच्या शहरांशी रस्त्याद्वारे चांगला जोडलेला आहे. म्हणूनच तुम्ही बसमार्गे रायगड किल्ल्यावर सहज पोहोचेल. तुम्ही NH-17 मार्गे रायगड किल्ल्यावर सहज पोहोचेल.
11. रायगड किल्ला रायगडचा नकाशा
12. रायगड किल्ला फोटो गॅलरी
निष्कर्ष
या लेखात रायगड किल्ल्याची माहिती, Raigad Fort Information in Marathi आणि आपल्याला रायगड किल्ल्यावर भेट देण्याविषयी संपूर्ण माहिती जाणून घेतली, आमचा लेख आपल्याला कसा वाटलं , कंमेंट करून सांगायला विसरू नका.
